DỊCH BỆNH EBOLA

Bác sĩ Nguyễn Tiến Cảnh, MD

Dân chúng cả tháng nay đang hoang mang lo lắng về dịch bệnh Ebola. Xin có ít dòng vắn gọn để mọi người hiểu về căn bệnh nguy hiểm này để đề phòng cho mình, gia đình, xã hội, đất nước và thế giới. 

TÊN BỆNH: 

Tại sao gọi là Ebola? Ebola là loại siêu vi khuẩn tìm thấy vào năm 1976 ở xác thú vật nơi một làng quê cạnh một giòng sông chảy qua thành phố Yambuku thuộc Congo mà trước kia gọi là Zaire. Nay bộc phát ở Phi Châu, Bắc Liberia làm chết cả hàng ngàn người. Một loại siêu vi khuẩn  khác tên là Marbug cũng gây bệnh nguy hiểm tương tự . 

Có 2 tên gọi: Bệnh dịch Ebola gọi tắt là Ebola (Ebola Virus Disease (EVD) hoặc Bệnh Ebola xuất huyết (Ebola Hemorrhagic Disease ( EHD), vì gây chảy máu nơi người bệnh. 

Hiện được biết có 5 loại siêu vi khuẩn thuộc nhóm này, một số thuộc lại dữ làm chết người xuất hiện ở Phi Châu, một loại hiền xuất hiện ở Phi Luật Tân không nguy hiểm chết người. 

TRUYỀN BỆNH: 

Siêu vi khuẩn Ebola lan từ súc vật qua súc vật rồi từ súc vật qua người khi tiếp súc với thú vật có bệnh như khỉ, dơi ăn trái cây …hoặc giữa người với người qua đường máu, nước tiểu, phân, nước rãi. Dơi ăn trái cây là nơi trú ẩn của loại siêu vi khuẩn này.  

Bệnh phát hiện nhiều ở Phi Châu vì dân hay ăn thịt thú rừng. Bênh lây truyền qua người cũng do tình trạng phá rừng, thú vật không còn nơi trú ẩn nên di chuyển, bay tứ tung và mang bệnh đến cho người. Con người, ở thời đại ngày nay vì sống với súc vật quá thân thiết cũng dễ bị lây bệnh. Nhân viên y tế hay những người săn sóc bệnh nhân hoặc tiếp súc với bệnh nhân cũng dễ bị lây bệnh.  

Cho đến giờ chưa thấy nói đến sự lan truyền bệnh qua không khí, đường hô hấp, nhưng theo bác sĩ  M. Osterholm, chuyên viên y tế công cộng, Giám đốc trung tâm nghiên cứu bệnh học thuộc University Minesota- biết đâu một ngày nào đó nó có thể lan truyền qua đường hô hấp bằng cách như ho, xì mũi, hắt hơi….  Tóm lại chúng ta phải cẩn thận.      

TRIỆU CHỨNG VÀ CHẨN ĐOÁN BỆNH: 

Khi bị bệnh, người bệnh không có triệu chứng gì cả, đó là thời kỳ nhiễm bệnh (incubation) chừng 7 ngày tới 2 tuần lễ. Sau đó bệnh nhân bị sốt, choáng váng, mệt mỏi, đau khớp và bắp thịt, buồn nôn, ói mửa, đau bụng, có khi tiêu chảy. Nếu không cấp cứu kịp thời có thể chết rất nhanh, vì cơ thể người bệnh không còn chức năng đề kháng, mất máu, mất nước điện giải trong người vì máu chảy nhiều (nội xuất huyết và cả xuất huyết ngoại, vô cớ bầm tím ngoài da). Ở thời kỳ này phòng thí nghiệm/nhà thương sẽ kiếm ra siêu vi khuẩn, có hình thù đặc biệt chứng tỏ bệnh Ebola: 

 

Vì vi khuẩn Ebola gây chảy máu, làm mất nước/chất điện giải trong cơ thể và nhất là nó làm cơ quan miễn nhiễm / đề kháng của con người mất chức năng nên người bệnh không còn đủ sức chống đỡ lại cơn bệnh và chết. Do đó, cho đến giờ bác sĩ chữa bệnh là chỉ chữa bằng cách yểm trợ, giúp sức (Supportive treatment), tăng sức đề kháng cho cơ thể khả dĩ có thể chống chọi lại con bệnh  

CHỮA TRỊ 

Cho đến nay chưa có thuốc chính thức để chữa bệnh Ebola. Bác sĩ, nhà thương chỉ chữa bằng yểm trợ tâm lý và thể lực. Tâm lý là an ủi, khuyên bệnh nhân nên an tâm, bình tĩnh đừng để tâm lý suy sụp sẽ làm thể xác xụp đổ nhanh hơn. Thể lực là chữa làm cho cơ quan đề kháng / miễn nhiễm của cơ thể không bị liệt băng cách bồi bổ máu, thay thế nước điện giải trong cơ thể bị vi khuẩn Ebola tấn công, nghĩa là giúp sức, tăng cường lực. Chữa những biến chứng của bệnh để giữ cân bằng  moi cơ quan trong con người  hầu có thể sinh tồn 

Hiên nay có loại thuốc ZMAPP có nhiều hy vọng nhưng còn trong vòng thử nghiệm và chỉ đặc biệt dùng cho nhân viên y tế (bác sĩ, y tá, bác sĩ không biên giới…). Bác sĩ Kent Brandly, người bị lây bệnh khi giúp bệnh nhân bị Ebola ở Liberia là người đầu tiên xin được thử nghiệm bằng thuốc này và đã khỏi. Thuốc ZMAPP là một hỗn hợp huyết thanh chứa 3 kháng thể đơn ròng có tác dụng trên những phân tử khác khiến hệ miễn nhiễm không bị phá hủy. Thuốc rất có triển vọng 

PHÒNG NGỪA: 

Thuốc chủng / Vaccin:

Cho đến giờ cũng chưa có thuốc chủng ngừa bệnh Ebola. Theo GS.Dreck Gatherer thuộc Lancaster University, Anh Quốc, vi khuẩn Ebola biến hóa vô lường tùy theo môi trường sống (mutation), nên khó có thể tìm ra được chất giệt vi khuẩn thích hợp. Nếu có tìm được thì thuốc cũng không hiệu nghiệm được lâu dài. 

Vì vậy, chúng ta phải tự học hỏi. Chúng ta đã biết qua cách lây truyền bệnh thì cách phòng ngừa sẽ dễ dàng. Cứ việc làm ngược lại  những gì có thể làm cho mình mắc bệnh.  

Trong bệnh viện:

-Cô lập bệnh nhân.

-Nhân viên y tế nhà thương vì nhiệm vụ phải tiếp súc với bệnh nhân thì phải mang đồ ngăn ngừa đúng cách và hợp lệ.(quần áo, giầy, găng tay, mũ, khẩu trang…)

-Người không có nhiệm vụ săn sóc bệnh không nên tới gần bệnh nhân.

-Tiêu hủy đồ dùng của bệnh nhân như quần áo vật dụng…phải đúng theo thủ tục y tế công cộng của nhà nước/bộ y tế. 

Ngoài bệnh viện:

-Tránh không du lịch đến những nước, miền đang có dịch Ebola

-Tránh tiếp xúc với bệnh nhân. Nếu cần thiết thì phải giữ đúng nguyên tắc phòng ngừa như nhân viên bệnh viện

-Không giữ người nghi mắc bệnh Ebola trong nhà

-Rửa tay, khử trùng khi vô tình tiếp súc với người bệnh

-Vào nhà thương ngay khi cảm thấy nghi ngờ bị Ebola

-Không dự đám ma người chết vị Ebola

-Tránh ăn thịt thú rừng

-Tránh tiếp súc với thú rừng hoang dã

-Nhắc lại lời Bác sĩ Osterholm, cho đến giờ chưa biết là bệnh có thể truyền qua dường hô hấp hay không, nhưng biết đâu một lúc nào đó nó có thể truyền qua không khí, đường hô hấp như ho, hắt hơi, xì mũi... 

SỰ KIỆN: 

- Ebola là bệnh rất nguy hiểm, làm chết người khá nhanh. Tử vong có thể lên tới 90%. Bệnh xuất phát trước tiên ở các nước Phi Châu rồi lây lan tới các nước khác. Ở Liberia có hơn 7,500 người mắc bệnh, 3,500 người chết.

- Ở Hoa Kỳ, người bị Ebola đầu tiên là Bác sĩ Kent Brandly, 33 tuổi và một nữ nhân viên y tế Nancy Writebold làm việc trong cơ quan thiện nguyện Samaritan’s Purse đi giúp những người bị bệnh Ebola ở Liberia đã bị lây bệnh và trở về Hoa Kỷ chữa trị tại bệnh viện Emory ở Atlanta, GA đã khỏi và rời bệnh viện ngày 21-8-14 sau 20 ngày chữa trị.

- Cuối tháng 7, một người Hoa Kỳ, nhân viên nhà nước, ông Patrick Sawyer làm việc ở Liberia trên đường về nước dư lễ sinh nhật của con đã ghé phi trường Lagos thì cảm thấy mệt, vào nhà thương khám phá ra bị Ebola. Ông qua đời tại nhà thương.

- Thomas Duncan, người Liberia đến thăm gia đình ở Dallas, Texas lúc chưa thấy có triệu chứng. Khi cảm thấy nóng sốt, thì đến nhà thương, bác sĩ cho về và chữa trị theo bệnh  nhiễm trùng bình thường. Ít ngày sau bệnh trở nặng phải cấp cứu vào nhà thương Texas Health Presbyterian, nơi đây chẩn bệnh bị Ebola. Điều trị chừng gần tuần lễ, ông qua đời ngày 8-10-2014.

- Tại Tây Ban Nha, một nữ y tá của bệnh viện Carlos, Madrid. Bà này cũng đã chết. Con chó quý của bà cũng bị giết để phòng ngừa. Thiên hạ phản đối quá. Nhưng…mang người chắc phải quý hơn chó?

- Hôm 12-10-14 đài FOX loan tin một y tá của Texas Health  Presbyterian xác định bị Ebola. Chắc là do lây bệnh từ Thomas Duncan. Chưa rõ kết quả sống chết. Nhân viên bệnh viện phản đối tìm phương cách ngăn ngừa…..

-Trung tâm dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã gửi 50 chuyên viên qua Liberia và các nước Phi Châu nghiên cứu để tìm cách giúp phòng ngừa.

-Dân chúng Hoa Kỳ, truyền thông báo chí đề nghị kiểm soát chặt chẽ hoăc cô lâp không cho máy bay đến từ các xứ có dịch bệnh Ebola nhưng kết quả chưa ngã ngũ. Ông tổng thống "thay đổi / Changes" thì vẫn cấm khẩu ngồi lì hoặc tỉnh bơ đi chơi golf, không một kế hoạch chung cho cả nước, trong khi dân chúng ồn ào, thế giới xôn xao!